گندم پربرکت سمنو می‌شود و در سرور و پایکوبی ایرانی‌ها، در میان افراد حضور پررنگی دارد. ایرانی‌ها از دیرباز جشن‌ها و آداب و رسوم فراوانی داشته که به‌صورت فصلی یا سالانه برگزار می‌شدند. یکی از راه‌های شناخت فرهنگ ایرانی و یا فرهنگ هر کشوری، توجه به همین جشن‌ها و سنت‌های کهن است. هرچند که در طول زمان، جشن‌ها و مراسم‌ها دچار تغییرات شده‌اند، اما باز‌هم می‌توان با مطالعهٔ آنها با فرهنگ مردم باستان آشنا شد.
آیین سنتی سمنوپزان در رسوم و سنت‌های ایرانی
همانطور که می‌دانید، جشن‌ها و مراسم‌های مختلف، یکی از مظاهر تمدن و ویژگی‌های فرهنگی نزد هر ملتی است که در حفظ هویت و ایجاد همبستگی فرهنگی-اجتماعی ملت‌ها نقش بسزایی دارد. نحوه‌ٔ برگزاری این جشن‌ها و فلسفهٔ آنها، نشان‌دهندهٔ اعتقادات، باورها و فرهنگ مردمان یک سرزمین است. آشنایی با این آداب و رسوم‌ها باعث می‌شود که بتوان ریشۀ بسیاری از مراسم‌ها را در تاریخ یک کشور دنبال کرد و به درک و شناخت آنها رسید.
در گذشته، مانند امروز، تنوع و گوناگونی در میان افراد وجود نداشت و بیشتر افراد یک ملت، شبیه و مانند هم بوده‌اند. بیشتر افراد اغلب کشاورز بوده و بیشتر مراسم‌ها و آیین‌هایی که برگزار می‌کردند برای داشتن فراوانی نعمت‌ها و محصولات بوده است. معمولا افراد پس از برداشت محصولات، به برگزاری آیین‌های موردنظر روی آورده تا شکرگزار محصولات برداشت شده باشند. یکی از این آیین‌های سنتی و کهن ایرانی، سمنوپزان است. در ادامه بیشتر با این فرهنگ کهن ایرانی آشنا می‌شویم.
سمنو پزان چیست؟
سمنو خانگی یکی از دسرهای قدیمی و اصیل ایرانی است. این دسر سنتی که با جوانهٔ گندم درست می‌شود، طعمی شیرین داشته و در مناسبت‌های مختلف تهیه می‌شود. این خوراکی مقوی و لذیذ علاوه بر ایران، در بسیاری از کشور های آسیای میانه از جمله ازبکستان، تاجیکستان، افغانستان و قرقیزستان نیز پخته می‌شود و به آن سمنک می‌گویند.
ایرانیان از دیرباز، جشن‌ها و مراسم‌های باشکوه و جذابی داشته‌اند که هریک از آنها، سرگذشت و تاریخچهٔ خود را داشته است. هر یک از آنها دارای فلسفه و حکمت خاصی بود و در موقعی مشخص از سال برگزار می‌شده و مراسم مخصوص به خود را داشته است که بسیاری از آنها در فرهنگ امروز مردم ایران نیز هنوز پا برجاست. سمنو پزان نیز یکی از این مراسم‌های سنتی ایرانی است. در ادامه باهم می‌خوانیم که این آیین سنتی به کجا باز می‌گردد.
ریشهٔ سمنوپزان به‌کجا برمی‌گردد؟
در گذشته مردم برای گندم احترام زیادی قائل بودند و بر این باور بودند که گندم نماد رویش و باروری است. پیشینیان گذاشتن سمنو در سفره هفت‌سین را نماد قدرت و برکت می‌دانستند. در گذشته، از سمنو به‌عنوان برکت زمین یاد می‌شود و معمولا چند روز مانده به شروع بهار، برای خوردن و گذاشتن در سفره هفت‌سین پخته می‌شود. بر اساس اسناد تاریخی موجود، اینطور مشخص شده است که در گذشته، بیشتر در مناطقی که کشت‌وکار زیاد بوده مانند فلات مرکزی ایران، این آیین کهن رواج داشته است. در گذشته، افراد برای اینکه در سال‌های بعد بتوانند برداشت خوبی داشته باشند و شکرگزاری برداشت امسال باشند، آیین سمنوپزان را اجرا می‌کردند.
آیین سمنوپزان، سال‌های زیادی قبل از ورود اسلام به ایران، نیز وجود داشته و با ورود اسلام به ایران، این آیین بیشتر رنگ‌وبوی مذهبی به‌خود گرفت و بیشتر در شهرهای مذهبی ایران، با احترام و آداب خاص خود اجرا می‌شده است. امروزه، خاستگاه آیین سمنوپزان را استان خراسان می‌دانند. از آن جایی که در گذشته در این منطقه افراد بیشتر به کشت گندم مشغول بودند و قوت غالب آنها از گندم تهیه می‌شد، گندم را نماد برکت دانسته و برای آن ارزش زیادی قائل بوده‌اند.
به‌دلیل وجود حرم امام رضا (ع) در منطقۀ خراسان، افراد زیادی برای حاجت‌روایی به سمت حرم امام رضا آمده و کم کم این آیین را با خود به شهرهای دیگر برده‌اند. هرچند که آیین سمنوپزان از گذشته‌های بسیار دور در ایران رواج داشته، اما با ورود اسلام به ایران، بار مذهبی گرفته و شهرهای زیادی این آیین را به‌عنوان یک آیین مذهبی اجرا کردند به‌طوری که امروزه، این آیین در اکثر شهرهای کشور ایران به اجرا در می‌آید.
آیین سمنو پزان چگونه برگزار می‌شود؟
هرچند که تهیۀ سمنو به مواد بسیاری نیاز ندارد و از گندم تهیه می‌شود، اما تهیهٔ سمنو به این سادگی‌ها هم نیست؛ بلکه تهیهٔ آن با آداب و رسوم خاصی همراه است و در سراسر کشور ایران، این مراسم آیینی با دقت فراوان انجام می‌گیرد. از رایج‌ترین اعمالی که در این آیین انجام می‌شود، دعا کردن و صلوات فرستادن تا زمان رسیدن سمنو است.
اگر می‌خواهید بدانید که آداب برگزاری سمنو پزان چیست؟ باید به شما بگوییم که سمنوپزان به‌عنوان یک مراسم آیینی و مذهبی آداب خاص خود را دارد. آداب پخت سمنو بسیار خاص و معنوی می‌باشد. مردم از گذشته بر این باور بودند که افرادی که در مراسم سمنو پزان شرکت می‌کنند، باید انسان‌های پاک و معصومی باشند و به‌اصطلاح، چشم و دل پاک باشند. از دیگر آداب مراسم سمنوپزان، فرستادن صلوات فراوان و دعا کردن به‌نیت حضرت زهرا، تا زمان رسیدن سحر است. در هنگام سحر، افراد با خواندن دو رکعت نماز حاجت، طلب حاجت از خداوند دارند. بعد از اینکه مراسم پخت سمنو به پایان رسید؛ پخش سمنو بین افراد شروع می‌شود. رسم بر این است که درون هر ظرف سمنو یک بادام به نیت خوش یمنی و برکت برای اهل خانه، می‌اندازند.
آیین سمنو پزان در کدام شهرهای ایران باپرجاست؟
ریشۀ آیین سمنو پزان را در گذشته به فلات ایران نسبت می‌دهند به‌ویژه در اصفهان و مناطق کویری که به پیش از اسلام بازمی‌گردد. اما امروزه، خاستگاه آن را استان خراسان دانسته به‌طوری که شهرستان گرمه و شهر درق در این شهرستانِ استان خراسان شمالی اهمیت بالایی در تولید سمنو دارد به‌طوری که آیین سمنوپزی شهر درق به‌عنوان میراث معنوی ثبت ملی شده است. اما آیین سمنوپزان در ایران، امروزه در بسیاری از شهرها در حال انجام است. قدمت این مراسم به‌ویژه در اصفهان و مناطق کویری به پیش از اسلام بر می‌گردد. به‌عنوان مثال، یکی از شهرهایی که در آن آیین سمنوپزان بسیار پررنگ است، شهر کاشان است. سمنو در منطقه کاشان و شهرهای اطراف آن از قداست ویژه‌ای برخوردار است، آن را منتسب به غذاهای اهل بیت (ع) می‌دانند و با نذر کردن در پخت آن حوائج خود را از خداوند می‌طلبند. از جمله برنامه‌های جانبی که در حاشیه برگزاری آیین سنتی سمنوپزان انجام می‌شود، خواندن دسته جمعی برخی از دعاها همانند حدیث کسا است. این مراسم سالهاست که در کاشان برگزار می‌شود و مردم از سراسر کشور با حضور در کاشان و شرکت در این مراسم حاجت روا می‌شوند.
همانطور که می‌دانید، سمنو یکی از اعضای اصلی در سفرۀ هفت سین است که به هنگام عید نوروز در ایران اجرا می‌شود. پخت سمنو برای هفت سین در ایران قدمتی تاریخی دارد و از دیرباز یکی از مراسمات آیینی بوده و بعد‌ها به یکی از مراسم‌های مذهبی بسیاری از مناطق و شهرهای ایران می‌باشد که در روزهای نزدیک به سال نو برگزار می‌شود و مردم این مراسم را به نیت حضرت فاطمه زهرا (س) برپا می‌کنند. حال که با تاریخچۀ سمنوپزان و جایگاه آن در فرهنگ ایران آشنا شده‌اید، می‌توانید این آیین کهن را در شهر خود مشاهده کنید و برای حاجت‌روایی نذرهای خود در پیشگاه خداوند، از این مراسم استفادۀ لازم را ببرید.
